Ένα από τα πιο αναγνωρίσιμα — και ταυτόχρονα πιο παραμελημένα — τοπόσημα της πόλης είναι η Βίλα Ακκάβι. Δεσπόζει κοντά στα φανάρια του Ορφανοτροφείου, απέναντι από τους παλιούς μύλους που χάρισαν στην περιοχή το όνομα «Τρεις Μύλοι», αποτελώντας για δεκαετίες σημείο αναφοράς στο αστικό τοπίο της Ρόδου.
Σήμερα, ωστόσο, η εικόνα της προκαλεί απογοήτευση. Το πρόγραμμα αποκατάστασης που είχε ξεκινήσει το 2018 έληξε επισήμως και το έργο απεντάχθηκε, αφήνοντας το κτήριο να συνεχίζει την πορεία φθοράς. Όμως τα κτήρια δεν είναι απλώς κατασκευές από πέτρα και κονίαμα· είναι φορείς μνήμης. Και πίσω από τη Βίλα Ακκάβι κρύβεται μια ιστορία που φωτίζει μια λιγότερο γνωστή, αλλά ιδιαίτερα σημαντική, σελίδα της Ρόδου.
Η Βίλα Ακκάβι, όπως και σειρά άλλων ακινήτων —το παλιό πέτρινο σπίτι στην αρχή της οδού Ατταβύρου στο Καρακόνερο, μια αγροικία στο Αρχαίο Στάδιο, καθώς και εκτεταμένες ιδιοκτησίες στην Ιξιά, στον χώρο όπου αργότερα ανεγέρθηκε το ξενοδοχείο Καψής— ανήκαν στον ίδιο άνθρωπο: τον Ηλία Ακκάβι ή Ακκάουι (Elia Accavi).
Ο Ηλίας Ακκάβι του Τάννους ήταν μέλος της Μελκιτικής Καθολικής κοινότητας, δηλαδή χριστιανών που ακολουθούσαν το βυζαντινό τυπικό παραμένοντας ενταγμένοι στην Ανατολική Καθολική Εκκλησία. Γεννημένος στη Βηρυτό στα μέσα του 19ου αιώνα, εγκαταστάθηκε στη Ρόδο περί τα μέσα της δεκαετίας του 1890. Εκεί ανέπτυξε έντονη επιχειρηματική δραστηριότητα και εξελίχθηκε σε έναν από τους σημαντικότερους κτηματίες της εποχής.
Δεν παντρεύτηκε ποτέ και απεβίωσε το 1935, αφήνοντας πίσω του σημαντική κινητή και ακίνητη περιουσία, η οποία σε σημερινές αξίες υπολογίζεται σε εκατομμύρια ευρώ. Για την προσωπική του ζωή είναι γνωστά ελάχιστα. Πλησιέστεροι συγγενείς του ήταν τα ανίψια του, κυρίως από την πλευρά της αδελφής του.
Με την τελευταία του διαθήκη, ωστόσο, έλαβε μια απόφαση που καθόρισε την τύχη της περιουσίας του για δεκαετίες: όρισε ως μοναδικό κληρονόμο το φιλανθρωπικό ίδρυμα που ίδρυσε και έφερε το όνομά του, το «Ίδρυμα Ηλία Ακκάβι».
Η απόφαση αυτή οδήγησε σε μακρά δικαστική διαμάχη. Οι συγγενείς του αμφισβήτησαν τη διαθήκη, υποστηρίζοντας ότι ως Σύριος–Λιβανέζος και Οθωμανός υπήκοος δεν μπορούσαν να αποκλειστούν από τη νόμιμη μοίρα. Το Δικαστήριο της Ρόδου, ωστόσο, έκρινε ότι ο Ακκάβι έπρεπε να θεωρηθεί Ιταλός υπήκοος, καθώς διέμενε μόνιμα στη Ρόδο κατά την περίοδο της ιταλικής κυριαρχίας. Ως εκ τούτου εφαρμόστηκε το ιταλικό δίκαιο, η διαθήκη κρίθηκε έγκυρη και η περιουσία παρέμεινε στο Ίδρυμα.
Η έρευνα αποκαλύπτει και μια ακόμη ιδιότυπη πτυχή: την αντιφατική καταγραφή της θρησκευτικής του ταυτότητας. Σε διάφορα έγγραφα εμφανίζεται άλλοτε ως Καθολικός, άλλοτε ως Ισραηλίτης και σε μία περίπτωση ακόμη και ως Μουσουλμάνος. Οι αντιφάσεις αυτές αποδίδονται πιθανότατα σε γραφειοκρατικά σφάλματα ή στον σύνθετο τρόπο με τον οποίο οι ιταλικές αρχές κατέγραφαν τις μειονότητες.
Το 1938, με αναγκαστικό διάταγμα της ιταλικής διοίκησης, η περιουσία του Ιδρύματος Ηλία Ακκάβι απαλλοτριώθηκε και παραχωρήθηκε σε νέο φορέα κοινωνικής πρόνοιας. Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και τη Συνθήκη Ειρήνης του 1947, τα ιταλικά παρακρατικά ιδρύματα καταργήθηκαν και η περιουσία τους περιήλθε στο Ελληνικό Δημόσιο. Το 1957, με ειδικό νόμο, το σύνολο της περιουσίας του Ακκάβι μεταβιβάστηκε στον Δημοτικό Οργανισμό Πρόνοιας Ρόδου, με στόχο τη συνέχιση του κοινωνικού του έργου.
Έτσι, η περιουσία ενός ανθρώπου συρολιβανέζικης καταγωγής, ο οποίος έζησε και δημιούργησε στη Ρόδο στις αρχές του 20ού αιώνα, πέρασε μέσα από δικαστικές αντιπαραθέσεις, πολιτικές ανατροπές και διοικητικές μεταβολές, για να αποκτήσει τελικά δημόσιο χαρακτήρα και κοινωνικό προορισμό.
Κι όμως, παρά τη βαρύτητα αυτής της κληροδοσίας, κανένα από τα ακίνητα του Ηλία Ακκάβι δεν αξιοποιήθηκε ουσιαστικά προς όφελος της πόλης. Αντί να αποτελούν ζωντανά κύτταρα κοινωνικής προσφοράς και ιστορικής μνήμης, παρέμειναν —και παραμένουν— εγκαταλελειμμένα.
Η Βίλα Ακκάβι, σύμβολο όχι μόνο αρχιτεκτονικής αξίας αλλά και διαχρονικής αδράνειας, στέκει ερειπωμένη, υπενθυμίζοντας μια ακόμη χαμένη ευκαιρία για τη Ρόδο. Δεν είναι τυχαίο ότι ήδη από το 1956 δημόσιος λειτουργός του υπουργείου Οικονομικών σημείωνε σε έκθεσή του:
«…ο δήμος Ρόδου, κατά το διάστημα της διαχειρίσεως του κληροδοτήματος, εις ουδεμίαν προέβη μέριμναν διά την συντήρησιν των ακινήτων…».
Εβδομήντα χρόνια μετά, η διαπίστωση αυτή παραμένει τραγικά επίκαιρη. Το μέλλον της Βίλας Ακκάβι παραμένει αβέβαιο.
Το ερώτημα, όμως, παραμένει ανοιχτό: εσείς τι θα θέλατε να γίνει η βίλα;
