Για δεκαετίες, το να έχει κανείς μια στέγη πάνω από το κεφάλι του, ήταν συνώνυμο με την σταθερότητα. Σήμερα είναι μια καθημερινή μάχη.
Η πρόσβαση στη στέγαση έχει γίνει ένας λαβύρινθος εμποδίων για εκατομμύρια ανθρώπους: εκτοξευόμενα ενοίκια, εξώσεις, επενδυτικά funds που αγοράζουν ολόκληρες γειτονιές, τράπεζες που νίπτουν τας χείρας τους και κυβερνήσεις που νομοθετούν αργά και λάθος ή δεν νομοθετούν καθόλου.
Η στεγαστική κρίση δεν είναι απλώς ένα οικονομικό πρόβλημα. Το ζήτημα της στέγασης απειλεί την δημοκρατική σταθερότητα σε ολόκληρη την Ευρώπη.
Η ακροδεξιά που τρέφεται από τον φόβο και την επισφάλεια παραμονεύει…
Ενώ τα μεγάλα κόμματα γυρίζουν την πλάτη στην εργατική τάξη, η ακροδεξιά ρητορική γεμίζει το κενό με απλά, συναισθηματικά και ψευδώς «επαναστατικά» μηνύματα.
Δεν είναι τυχαία άλλωστε η άνοδος της ακροδεξιάς στην Ευρώπη. Το θέμα είναι πώς την σταματάς; Και αυτό, σύμφωνα με τους ειδικούς, έχει να κάνει με την στεγαστική… λύση.
Η στεγαστική κρίση στην Ευρώπη και τα κεντροαριστερά κόμματα
Τα τελευταία 10 χρόνια, τα ενοίκια έχουν αυξηθεί κατά 55%. Ο κατώτατος μισθός έχει αυξηθεί, αλλά δεν αρκεί για να καλύψει το κόστος στέγασης και να γεμίσει τα καροτσάκια.
Σε ευρωπαϊκές πόλεις όπως η Αθήνα, η Μαδρίτη, το Άμστερνταμ, το Βερολίνο, το Δουβλίνο και πολλές άλλες, το πρόβλημα είναι τεράστιο.
Τα κεντροαριστερά κόμματα μπορούν να οικοδομήσουν έναν ευρύ νέο συνασπισμό υποστήριξης εάν αντιμετωπίσουν την επιδεινούμενη στεγαστική κρίση στην Ευρώπη, δήλωσαν ερευνητές.
Η στεγαστική κρίση καταστρέφει ζωές σε όλη την Ευρώπη
Αντίθετα, η αγνόησή της κινδυνεύει να ωθήσει τους ολοένα και πιο απηυδισμένους ψηφοφόρους στην αγκαλιά της ακροδεξιάς.
Έρευνα του Δικτύου Έρευνας για την Προοδευτική Πολιτική (PPRNet) υποδηλώνει ότι οι δραματικές αυξήσεις στο κόστος των κατοικιών τα τελευταία χρόνια έχουν διαβρώσει την υποστήριξη προς τα κεντροαριστερά κόμματα -κάποτε πρωταθλητές της προσιτής στέγασης- και έχουν τροφοδοτήσει τη δυσαρέσκεια κατά του κατεστημένου.
«Η προσιτή τιμή της στέγασης έχει γίνει ένα κρίσιμο οικονομικό και πολιτικό ζήτημα», δήλωσε στον Guardian, ο καθηγητής Aidan Regan του University College Dublin.
«Με αξιόπιστες λύσεις, τα προοδευτικά κόμματα μπορούν να ανακτήσουν αυτόν τον χώρο και να προσελκύσουν ψηφοφόρους με το μέρος τους – αλλά αυτό θα απαιτήσει πραγματική πολιτική βούληση».
Τα κριτήρια των ψηφοφόρων
Μια έρευνα του Ευρωβαρόμετρου πέρυσι διαπίστωσε ότι οι αυξανόμενες τιμές και το κόστος ζωής -εκ των οποίων το κόστος στέγασης είναι η μεγαλύτερη μεμονωμένη συνιστώσα- είχαν γίνει τα μεγαλύτερα ζητήματα που διαμορφώνουν τις επιλογές των ψηφοφόρων στις εκλογές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου του 2024.
Τις τελευταίες δύο δεκαετίες, οι μέσες τιμές κατοικιών σε ολόκληρη την ΕΕ έχουν αυξηθεί σχεδόν κατά το ήμισυ, ενώ τα ενοίκια έχουν αυξηθεί σχεδόν κατά το ένα τέταρτο. Το κόστος στέγασης στις μεγάλες πόλεις της ΕΕ αυξήθηκε κατά περίπου 50% μόνο μεταξύ 2015 και 2023.
Οι τιμές των κατοικιών και τα ενοίκια έχουν ξεπεράσει κατά πολύ τις αυξήσεις των μισθών και αποτελούν τη μεγαλύτερη οικονομική δέσμευση που αντιμετωπίζουν οι περισσότεροι άνθρωποι. Αντιπροσωπεύουν κατά μέσο όρο το 20% του εισοδήματος των νοικοκυριών σε ολόκληρη την ΕΕ, αλλά με τεράστιες διακυμάνσεις.
Στην Ιρλανδία και τη Δανία, για παράδειγμα, το κόστος είναι 80% πάνω από αυτόν τον μέσο όρο.
Ωστόσο, οι ερευνητές σημείωσαν ότι, καθώς η μεταπολεμική άποψη για τη στέγαση «ως κοινωνικό δικαίωμα» έχει σταθερά δώσει τη θέση της σε ένα μοντέλο στο οποίο θεωρείται κυρίως «ως χρηματοοικονομικό περιουσιακό στοιχείο», η στέγαση είναι επίσης – για τους ιδιοκτήτες – η μεγαλύτερη πηγή πλούτου.
Ακόμη και υπό κεντροαριστερές κυβερνήσεις και τοπικές αρχές, οι μεταπολεμικές πολιτικές κοινωνικής στέγασης και ελέγχου ενοικίων έχουν σε μεγάλο βαθμό αντικατασταθεί από μεγάλης κλίμακας πωλήσεις δημόσιων κατοικιών, απελευθέρωση των στεγαστικών δανείων και φορολογικές πολιτικές που ευνοούν την ιδιοκτησία.
Η εξαφάνιση της κοινωνικής κατοικίας
Ο Martin Vinaes Larsen του Πανεπιστημίου Aarhus δήλωσε ότι τα στοιχεία από τη Δανία – τα οποία αντικατοπτρίζονται και αλλού – έδειξαν ότι η δραματική επιβράδυνση στην κατασκευή κοινωνικών κατοικιών από τη δεκαετία του 1980 δεν οφείλεται κυρίως στα δεξιά κόμματα, αλλά στους Σοσιαλδημοκράτες της χώρας.
«Η έρευνά μας δείχνει ότι, μετά τα μέσα της δεκαετίας του 1990, ο σοσιαλδημοκρατικός έλεγχος των τοπικών συμβουλίων απλώς δεν μεταφραζόταν πλέον σε περισσότερες κοινωνικές κατοικίες», δήλωσε ο Vinæs Larsen. «Η πολιτική προσπάθεια για επέκταση των κοινωνικών κατοικιών ουσιαστικά εξαφανίστηκε».
Αυτό, είπε, αντανακλούσε αλλαγές στο «ποιος ζει κυρίως σε κοινωνικές κατοικίες και ποιος ψηφίζει Σοσιαλδημοκράτες». Οι πρώτοι είναι όλο και πιο πιθανό να είναι λιγότερο εύποροι και να προέρχονται από μεταναστευτικό υπόβαθρο, ενώ οι δεύτεροι γίνονται πιο μορφωμένοι και εύποροι.
Αλλά, πρόσθεσε ο Vinaes Larsen, η κλίμακα της στεγαστικής κρίσης σήμερα σήμαινε ότι υπήρχε πλέον «ένα πραγματικό άνοιγμα για τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα», επειδή πολλοί αριστεροί ψηφοφόροι, όπως οι δάσκαλοι και οι νοσηλευτές, «ουσιαστικά αποκλείονται από τις πόλεις».
Είπε ότι υπήρχαν εμπόδια, όπως το υψηλό κόστος νέων κατασκευών, ο νατιβισμός, οι αυστηρότεροι κανόνες επιλεξιμότητας που δυσκολεύουν να θεωρηθεί ότι η κοινωνική στέγαση εξυπηρετεί τις μεσαίες τάξεις και «η αφήγηση ότι η κοινωνική στέγαση ωφελεί κυρίως τις κοινότητες των μεταναστών».
Αλλά ανέφερε επίσης πιθανές λύσεις, όπως υψηλότερα ενοίκια κοινωνικών κατοικιών – εφόσον εξακολουθούν να είναι φθηνότερα από τα ιδιωτικά. «Οι άνθρωποι είναι απολύτως ενθουσιασμένοι με αυτό», δήλωσε ο Vinaes Larsen. «Η κοινωνική στέγαση μπορεί και πάλι να είναι ένα πιο καθολικό αγαθό – όχι απλώς ένα δίχτυ ασφαλείας».
Eπαναπροσδιορισμός της στέγασης
Ο Regan δήλωσε ότι παρόμοια δυναμική θα ενίσχυε τα κεντροαριστερά κόμματα που καταφέρνουν να επεκτείνουν την πρόσβαση σε οικονομικά προσιτή ιδιοκτησία – το προτιμώμενο μοντέλο για τους περισσότερους Ευρωπαίους. Σε ολόκληρη την ΕΕ, μόνο η Γερμανία έχει περισσότερες ενοικιαζόμενες κατοικίες από ό,τι ιδιοκατοίκηση.
Η ιδιοκτησία στην Ευρώπη, ιδίως μεταξύ των νοικοκυριών με χαμηλότερο εισόδημα και των νέων, έχει μειωθεί τις τελευταίες δύο δεκαετίες, πρόσθεσε, και πραγματικά εκλογικά μερίσματα περιμένουν κόμματα που μπορούν να την καταστήσουν «προσιτή, προσβάσιμη και αποκομμένη από την κερδοσκοπία».
Για να επιτευχθεί αυτό, δήλωσε o Regan, τα κεντροαριστερά κόμματα θα πρέπει να επαναπροσδιορίσουν την ιδιοκτησία ως «μακροπρόθεσμη ασφάλεια για νοικοκυριά χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος, όχι ως μέσο κερδοσκοπικού πλουτισμού. Θα πρέπει να συμπληρώνει και όχι να παραγκωνίζει τους δημόσιους και μη κερδοσκοπικούς τομείς ενοικίασης».
Όπως έχουν τα πράγματα, η ανισότητα «ενσωματώθηκε», είπε. «Οι ιδιοκτήτες σπιτιών προστατεύονται από τα κέρδη πλούτου. Οι ενοικιαστές έχουν κολλήσει με υψηλό κόστος στέγασης και μικρή προοπτική ιδιοκτησίας. Και οι νεότερες γενιές χωρίς γονική υποστήριξη είναι αποκλεισμένες».
Οι άνθρωποι θέλουν «κάπου να ζήσουν που είναι σταθερό, ασφαλές και οικονομικά προσιτό», είπε. «Είναι αρκετά βασικά πράγματα. Αλλά υπάρχει μια ολόκληρη γενιά εκεί έξω που δεν τα έχει αυτά, που πληρώνει εξαιρετικά υψηλά ενοίκια και δεν έχει καμία ελπίδα να αγοράσει σύντομα».
Ο Regan παραδέχτηκε ότι τα εμπόδια – όπως η επανεξέταση των συστημάτων στεγαστικών δανείων, ώστε να επιτρέπουν την προσιτή ιδιοκτησία χωρίς να τροφοδοτούν την κερδοσκοπία – είναι σημαντικά. Αλλά πάνω απ’ όλα, «η αφήγηση πρέπει να αλλάξει», είπε.
«Ο επαναπροσδιορισμός της στέγασης ως βασικής δημόσιας υποδομής είναι το κλειδί. Η στέγαση είναι το σημείο όπου η αριστερά μπορεί να μετατρέψει τους πραγματικούς υλικούς αγώνες σε πολιτική εξουσία και να ανοικοδομήσει πραγματικά έναν νικηφόρο εκλογικό συνασπισμό».
Πώς η ακροδεξιά προσπαθεί να… συνδεθεί με την στέγαση
Αν δεν συμβεί αυτό, προειδοποίησαν οι ερευνητές του PPRNet, τα ακροδεξιά κόμματα της Ευρώπης θα ωφεληθούν.
«Δεν υπάρχουν στοιχεία από χώρες όπως η Ουγγαρία ή η Αυστρία ότι οι άνθρωποι ψηφίζουν ακροδεξιά κόμματα για τις πολιτικές τους για τη στέγαση», δήλωσε η Dorothee Bohle από το Πανεπιστήμιο της Βιέννης.
«Ωστόσο, η στεγαστική κρίση τροφοδοτεί πολλά πράγματα [δηλαδή] την αυξανόμενη υποστήριξη προς αυτά τα κόμματα. Σε περιοχές όπου οι τιμές των κατοικιών παραμένουν στάσιμες ή μειώνονται, οι ψηφοφόροι στρέφονται προς τη λαϊκιστική δεξιά. Το ίδιο ισχύει και για τους ψηφοφόρους με χαμηλότερο εισόδημα σε περιοχές όπου τα τοπικά ενοίκια αυξάνονται».
Επιπλέον, είπε η Bohle, τα ακροδεξιά κόμματα «επαναπροσδιορίζουν ενεργά τη στέγαση, όχι ως κοινωνικό δικαίωμα αλλά ως ζήτημα εθνικής ταυτότητας, οικογενειακών αξιών, σταθερότητας και ιδιωτικής ιδιοκτησίας. Στοχεύουν στις μεσαίες τάξεις και στους «φτωχούς που το αξίζουν».
Πρόσθεσε ότι η ανάλυσή της για τα ριζοσπαστικά δεξιά κόμματα στην Ουγγαρία, την Αυστρία, τη Δανία, τη Γερμανία και την Πολωνία αποκάλυψε μια κοινή ιδεολογία που θα μπορούσε να συνοψιστεί ως «η στέγαση ως κληρονομιά», συνδέοντας την ανισότητα στη στέγαση με τον εθνικισμό και τις «οικογενειακές αξίες».
Η Bohle ανέφερε ως παράδειγμα το κόμμα Fidesz στην Ουγγαρία. Έχει συνδέσει τη στέγαση με την φιλογενετική του ατζέντα, με μη επιστρεπτέες επιχορηγήσεις για ουγγρικές οικογένειες που υπόσχονται να αποκτήσουν παιδιά. «Πρόκειται για τη χρήση της στέγασης για την αξιοποίηση των υπαρχουσών ανισοτήτων – και τη δημιουργία νέων», είπε.
Το συμπέρασμα που προκύπτει είναι ότι για να σταματήσει κάποιος την άνοδο της ακροδεξιάς πρέπει να… χτίσει σπίτια!
