Γίνεται καθημερινά λόγος για τη στεγαστική κρίση που μαστίζει τις πόλεις και χτυπά το πορτοφόλι των επίδοξων ενοικιαστών. Υπάρχει όμως και μια άλλη στεγαστική κρίση που χτυπά τα σχολεία της χώρας. Καθημερινότητα αποτελούν ρεπορτάζ και τίτλοι ειδήσεων για την κακή κατάσταση των σχολικών υποδομών. Για όσους έχουν πρόσφατη τη σχολική ζωή, η άθλια κατάσταση των ετοιμόρροπων κτιρίων που αποκαλούνται σχολεία με διαλυμένες τουαλέτες, ελλιπή θέρμανση, ανεπαρκή μόνωση, απουσία κατάλληλων αιθουσών και υποδομών (συν η έλλειψη εξοπλισμού) αποτελεί βιωμένη, καθημερινή εμπειρία.
Για τους λάτρεις της στατιστικής πάνω από το 65% των κτιριακών αποθεμάτων που στεγάζουν σχολικές μονάδες όλων των τύπων στην Ελλάδα έχει κατασκευαστεί τόσο παλιά φτάνοντας σε βάθος χρόνου που ξεκινά από σαράντα και σε πολλές περιπτώσεις ξεπερνά τα εβδομήντα και τα ογδόντα φτάνοντας ακόμα και τα εκατό χρόνια, σύμφωνα με εκτιμήσεις. Είναι επόμενο τα κτίρια αυτά να μην ανταποκρίνονται στις ανάγκες ενός σύγχρονου σχολείου, ενώ είναι κοινός τόπος πως οι φθορές με το πέρασμα του χρόνου καθιστούν την μαθησιακή εμπειρία εντός τους πολύ δύσκολη. Υπάρχουν ακατάλληλα σχολεία λόγω παλαιότητας. Υπάρχουν όμως και σχολεία που λειτουργούν σε κοντέινερ εδώ και πέντε, δέκα ή και τριάντα και πλέον χρόνια, όπως αποκαλύπτει έρευνα των «ΝΕΩΝ».
Το κουβάρι των αρμοδιοτήτων
Τον Σεπτέμβριο του 2024, ο Συνήγορος του Πολίτη απέστειλε επιστολή προς τους υπουργούς Παιδείας, Υποδομών και Εσωτερικών για το ζήτημα της καταλληλότητας των σχολικών υποδομών και της στέγασης και συστέγασης δημοσίων διδακτηρίων, ζητώντας την παρέμβασή τους για τα ακατάλληλα κτίρια και επισημαίνοντας πως είναι η τρίτη επιστολή του την τελευταία τριετία χωρίς να έχουν καταγραφεί αξιοσημείωτα αποτελέσματα.
«ΤΑ ΝΕΑ» επιχείρησαν να ξεμπλέξουν το κουβάρι των αρμοδιοτήτων και να καταγράψουν την τωρινή κατάσταση στους πολυπληθέστερος αλλά και στους πρόσφατα «χτυπημένους» από φυσικές καταστροφές δήμους της χώρας.
Το 2018-2019, χρονιές κατά τις οποίες θεσμοθετήθηκε η υποχρεωτική διετής προσχολική αγωγή, τα σχολεία που στεγάζονταν σε κοντέινερ και άλλες προκάτ κατασκευές ανά την επικράτεια δεν ήταν αμελητέα στον αριθμό. Με την ψήφιση όμως του νόμου και την εισαγωγή χιλιάδων νέων νηπίων στις σχολικές αίθουσες, ελλείψει υποδομών, προκρίθηκε η λύση των λυόμενων τάξεων (κοντέινερ) και έτσι η κατάσταση εκτραχύνθηκε και ο συνολικός αριθμός κοντέινερ αντί για κανονικά κτίρια αυξήθηκε κατακόρυφα. Η προσχολική αγωγή ξεκίνησε το σχολικό έτος 2020-2021. Πέντε χρόνια μετά, η τότε προσωρινή λύση αποτελεί πια παγιωμένη πραγματικότητα για χιλιάδες νήπια.
Η παλινδρόμηση φορέων
Επιχειρώντας να χαρτογραφήσουμε τα σχολεία που λειτουργούν εν μέρει ή εξ ολοκλήρου σε κοντέινερ ανά την επικράτεια απευθυνθήκαμε στους αρμόδιους. Ποιοι είναι οι αρμόδιοι δεν είναι πολύ ξεκάθαρο. Η συντήρηση των σχολικών μονάδων και η διαχείρισή τους ανήκει στους δήμους. Η κατασκευή τους και ο εξοπλισμός τους διεκπεραιώνεται αποκλειστικά από την εταιρεία Κτιριακές Υποδομές ΑΕ, που ενσωμάτωσε τον πρώην Οργανισμό Σχολικών Κτιρίων το 2012, ενώ οι μετέπειτα εργασίες συντήρησης βαρύνουν τους δήμους. Το πού όμως θα χωροθετηθεί το σχολείο, βάσει των αναγκών, αλλά και τις προδιαγραφές ακινήτων και υποδομών, το ορίζει κεντρικά το υπουργείο Παιδείας. Ολη αυτή η παλινδρόμηση αρμοδιοτήτων και φορέων δημιουργεί πολλά παράδοξα με πιο χαρακτηριστικό τα εξής δύο: 1) κάποιος δήμος ακόμα και αν διαθέτει χρήματα και έκταση κατάλληλη για την κατασκευή ενός σχολείου, δεν έχει αρμοδιότητα να κάνει κάτι τέτοιο, 2) το υπουργείο ορίζει την ανάγκη να λειτουργήσει σχολικό συγκρότημα – για παράδειγμα – εντός της πόλης του Ηρακλείου Κρήτης, δεν υπάρχουν όμως ούτε ενοικιαζόμενα ακίνητα διαθέσιμα, ούτε και οικόπεδα κατάλληλα προς οικοδόμηση. Τι κάνει ο δήμος σε αυτή την περίπτωση;
Επίσημη καταγραφή, πάντως, σε επίπεδο επικράτειας για το πόσα σχολεία και από πότε λειτουργούν σε κοντέινερ δεν φαίνεται να υπάρχει. Η διάχυτη αρμοδιότητα σε 330 δήμους δεν βοηθά στην καταγραφή. Σε επίσημο ερώτημα που αποστείλαμε στην «Κτιριακές Υποδομές», λάβαμε την ακόλουθη απάντηση:
«Η αρμοδιότητα για τυχόν παρεμβάσεις σε εκπαιδευτικά κτίρια, καθώς και η συντήρηση και οι επισκευές τους, ανήκουν στους κατά τόπους Δήμους, ανεξάρτητα από την αιτία που τις προκαλεί, σύμφωνα με το άρθρο 75 παράγραφος I περίπτωση στ’ 1, του ν. 3463/2006 (Κύρωση του Κώδικα Δήμων και Κοινοτήτων) σε συνδυασμό με την παράγραφο 12 του άρθρου 5 του ν. 1894/1990.
Σχετικά με το πόσα σχολεία ανά την επικράτεια, ποια και από πότε λειτουργούν σε λυόμενες/προσωρινές εγκαταστάσεις (container) αρμόδιοι να γνωρίζουν είναι οι Δήμοι και το ΥΠΑΙΘΑ». Το υπουργείο Παιδείας, από την άλλη, δεν έδωσε απάντηση σε τηλεφωνικό μας ερώτημα, παραπέμποντάς μας στους δήμους.
Ο Δήμος Αθηναίων είχε αποφασίσει (με απόφαση του τότε Δημοτικού Συμβουλίου επί δημαρχίας Γιώργου Καμίνη) να μη στεγαστεί σε κοντέινερ κανένα από τα νηπιαγωγεία που θα ιδρύονταν ενόψει της ένταξης της προσχολικής αγωγής. Η τότε αντιδήμαρχος αρμόδια για θέματα παιδείας Μαρία Ηλιοπούλου, μιλώντας στα «ΝΕΑ», δήλωσε πως η τότε δημοτική αρχή είχε μεριμνήσει κινώντας πολλές από τις απαιτούμενες διαδικασίες ώστε τα νηπιαγωγεία να στεγαστούν σε κανονικά κτίρια. Η Δημοτική Αρχή Καμίνη άλλωστε ήταν αυτή που κατόρθωσε να απομακρύνει όλα τα λυόμενα κτίρια που χρησιμοποιούνταν για σχολικές μονάδες μέχρι το 2019, όπως το Μαράσλειο αλλά και το 9ο ΕΠΑΛ στα Σεπόλια που στεγαζόταν σε κοντέινερ από το 1999 και το 2017 μετεγκαταστάθηκε σε κανονικό κτίριο στην Ακαδημία Πλάτωνος. Η Δημοτική Αρχή Μπακογιάννη δεν προχώρησε στα ίδια βήματα.
Ολα τα νηπιαγωγεία που ιδρύθηκαν από το σχολικό έτος 2020-2021 στεγάστηκαν σε κοντέινερ. Σύμφωνα με τους αρμόδιους του Δήμου Αθηναίων και τον αντιδήμαρχο παιδείας κ. Χαρλαύτη, εννέα νηπιαγωγεία της Αθήνας λειτουργούν σήμερα σε λυόμενες εγκαταστάσεις, καθώς ούτε χτίστηκαν, ούτε ανευρέθησαν ικανές εγκαταστάσεις, σύμφωνα με τους ίδιους. Εκτός από αυτά τα νηπιαγωγεία, σε κοντέινερ διεξάγονται επίσης τα μαθήματα στο 6ο Ειδικό Νηπιαγωγείο Αθηνών. Στον Δήμο Νέου Ηρακλείου Αττικής είχαν τοποθετηθεί στο σχολικό έτος 2020-2021 περίπου οκτώ αίθουσες προκάτ σε νηπιαγωγεία με 2-3 να λειτουργούν σήμερα σύμφωνα με την αρμόδια αντιδήμαρχο κυρία Παναγιωτακοπούλου.
Στην υπόλοιπη Αττική η κατάσταση είναι αντίστοιχη. Σύμφωνα με στοιχεία του Συλλόγου Εκπαιδευτικών ΠΕ Αν. Αττικής «Ο Σωκράτης» – που αναδημοσίευσε το alfavita.gr – στον Δήμο Αχαρνών πέντε δημοτικά λειτουργούν εξ ολοκλήρου σε λυόμενα, ενώ έχουν προστεθεί έξι προκάτ αίθουσες σε άλλα, ένδεκα νηπιαγωγεία λειτουργούν εξ ολοκλήρου σε κοντέινερ ενώ δέκα λυόμενες αίθουσες έχουν προστεθεί σε άλλα. Στον Δήμο Διονύσου, δώδεκα νηπιαγωγεία λειτουργούν σε κοντέινερ ενώ τρεις προκάτ αίθουσες έχουν προστεθεί σε δημοτικά. Στον Δήμο Ωρωπού λειτουργούν δεκατέσσερα προκάτ νηπιαγωγεία και εννέα αίθουσες δημοτικών. Στην ίδια ανακοίνωση, ο Σύλλογος, μιλάει για περιπτώσεις νηπιαγωγείων που λειτουργούν σε πρώην μαγαζί, πιλοτή πολυκατοικίας και ισόγειο σπιτιού.
Εκτός Αθηνών
Εκτός Αθηνών, η κατάσταση είναι δύσκολη και χρονίζουσα. Στην Πάτρα 22 αίθουσες κοντέινερ και 30 νηπιαγωγεία σε ενοικιαζόμενους χώρους. Στον Εύοσμο Θεσσαλονίκης κοντέινερ και υπόγειες αίθουσες. Στην Κέρκυρα κοντέινερ. Ενδεικτικά, στην Κρήτη, το μεγαλύτερο στεγαστικό πρόβλημα το αντιμετώπιζαν ανέκαθεν στον Δήμο Ηρακλείου, όπου σύμφωνα με τον πρόεδρο της ΕΛΜΕ Πρωτοβάθμιας κ. Μακράκη, λειτουργούν κατά προσέγγιση (οι υπάλληλοι του δήμου δεν ήξεραν να απαντήσουν με ακρίβεια) 90-100 αίθουσες προκάτ όλων των τύπων στεγάζοντας δέκα δημοτικά και πάνω από είκοσι νηπιαγωγεία. Πολλά νηπιαγωγεία του Ηρακλείου στεγάζονται σε ενοικιαζόμενα κτίρια με τρεις εξώσεις να έχουν σημειωθεί πρόσφατα σε ένα δημοτικό και δύο νηπιαγωγεία ύστερα από δικαστικές αποφάσεις καθώς οι ιδιοκτήτες ήθελαν να προχωρήσουν σε τουριστική εκμετάλλευση των ακινήτων τους.
Σε επίπεδο δευτεροβάθμιας, το ΕΝΕΕΓΥΛ και το ΕΕΕΕΚ Ηρακλείου στεγάζονται σε λυόμενα μετά τους σεισμούς του 2021 με τον δήμο να δηλώνει πως οι προσωρινές εγκαταστάσεις έχουν αφήσει ικανοποιημένους γονείς και μαθητές. Μετά τον σεισμό του 2021, τρία σχολεία στον γειτονικό Δήμο Μινώα Πεδιάδας λειτουργούν σε κοντέινερ: το Δημοτικό Θραψανού, το 1ο Δημοτικό Αρκαλοχωρίου και το Γυμνάσιό του. Στον Δήμο Χανίων δεκατέσσερα σχολεία λειτουργούν με προκάτ εγκαταστάσεις σύμφωνα με τον αντιδήμαρχο κ. Βαρδάκη.
Το κακό προηγούμενο
Οι σεισμοί, όπως δείχνει η εμπειρία, δημιουργούν κακό προηγούμενο. Στην Κεφαλονιά, το 2ο και το 3ο Γυμνάσιο Αργοστολίου βρίσκονται έντεκα χρόνια σε κοντέινερ μετά τους σεισμούς του 2014, ενώ επίσης στο ΓΕΛ Ληξουρίου και στο Γυμνάσιο – Λύκειο Μεσοβουνίων χρησιμοποιούνται κοντέινερ στον προαύλιο χώρο. Στο Αίγιο, το 4ο Δημοτικό και το 2ο Γενικό Λύκειο λειτουργούν εξ ολοκλήρου σε κοντέινερ εδώ και 30 χρόνια, από τον σεισμό του 1995. Το 18ο Δημοτικό Μενιδίου σε κοντέινερ επίσης από τον σεισμό του 1999.
Στον Δήμο Ιωαννιτών ένα νηπιαγωγείο και κάποιες τάξεις του Μουσικού Σχολείου σε κοντέινερ. σύμφωνα με τον κ. Παργανά, πρόεδρο της ΕΛΜΕ Ιωαννίνων. Με δεδομένο ότι δεν υπάρχει επίσημη εθνική καταγραφή, ότι οι αρμοδιότητες χάνονται ανάμεσα σε υπουργεία, εταιρείες και δήμους και ότι οι «προσωρινές» λύσεις των κοντέινερ έχουν γίνει μόνιμες για γενιές μαθητών, ένα ερώτημα μένει ανοιχτό: Ποιος και πότε θα ασχοληθεί με το ζήτημα της σχολικής στεγαστικής κρίσης;
