Τα τελευταία τρία χρόνια, τουλάχιστον 11 χώρες της ΕΕ έχουν σημειώσει αύξηση των επιπέδων φτώχειας. Οι γυναίκες και οι νέοι ενήλικες είναι πιο επιρρεπείς στη φτώχεια ή τον κοινωνικό αποκλεισμό.
Παρά τις επιμέρους βελτιώσεις σε ορισμένους δείκτες, οι αριθμοί δείχνουν μια πραγματικότητα που δεν επιτρέπει εφησυχασμό: σημαντικά τμήματα του ευρωπαϊκού πληθυσμού παραμένουν στο περιθώριο, παλεύοντας να εξασφαλίσουν τα βασικά.
Ένας στους πέντε Ευρωπαίους στο όριο
Σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα στοιχεία της Eurostat για το 2024, πάνω από το 21% των Ευρωπαίων—δηλαδή περισσότεροι από ένας στους πέντε—διατρέχουν κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού.
Αν και παρατηρήθηκε μια μικρή μείωση της τάξης του 0,4% σε σχέση με το 2023, οι ειδικοί προειδοποιούν ότι η μείωση αυτή δεν αποτελεί ουσιαστική πρόοδο.
Το Ευρωπαϊκό Δίκτυο κατά της Φτώχειας (EAPN) έσπευσε να υπογραμμίσει την επιφανειακή φύση της στατιστικής αυτής βελτίωσης, σημειώνοντας πως «δεν μπορούμε να πανηγυρίσουμε όταν οι ουρές για τα συσσίτια μεγαλώνουν, όλο και περισσότεροι κοιμούνται στους δρόμους και η ανάγκη για κοινωνική πρόνοια διογκώνεται καθημερινά».
Οι χώρες με τη μεγαλύτερη επιβάρυνση
Τα ποσοστά των πολιτών που ζουν υπό την απειλή φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού παρουσιάζουν μεγάλες αποκλίσεις μεταξύ των κρατών-μελών της ΕΕ.
Η Βουλγαρία (30,3 %), η Ρουμανία (27,9 %) και η Ελλάδα (26,9 %) βρίσκονται στις τρεις πρώτες θέσεις, με τα υψηλότερα ποσοστά.
Η κατάσταση είναι εξίσου ανησυχητική και στη Γαλλία, όπου σύμφωνα με το INSEE (Εθνική Υπηρεσία Στατιστικής και Οικονομικών Μελετών), το ποσοστό φτώχειας έφτασε στο 15,4% το 2023, το υψηλότερο επίπεδο από το 1996.
Η αύξηση αυτή πλήττει κυρίως μονογονεϊκές οικογένειες και παιδιά, ενώ οι συνταξιούχοι φαίνεται να επηρεάζονται λιγότερο.
Οικογένειες με παιδιά στο προσκήνιο
Ο κίνδυνος φτώχειας δεν κατανέμεται ομοιόμορφα. Τα νοικοκυριά με εξαρτώμενα παιδιά φαίνεται πως πλήττονται περισσότερο.
Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, αυτά τα νοικοκυριά αντιμετωπίζουν ελαφρώς υψηλότερο κίνδυνο αποκλεισμού σε σχέση με όσους δεν έχουν εξαρτώμενα μέλη.
Ενδεικτικά, το 30,8% των Βούλγαρων, το 30,4% των Ρουμάνων και το 30,2% των Ισπανών που ζουν με εξαρτώμενα παιδιά διατρέχουν σοβαρό κίνδυνο.
Αντίθετα, στην Ολλανδία (13%), την Κύπρο (12,7%) και τη Σλοβενία (9,8%), τα αντίστοιχα ποσοστά είναι αισθητά χαμηλότερα, γεγονός που αποδίδεται σε πιο ανεπτυγμένα δίκτυα κοινωνικής προστασίας.
Οι ευάλωτες κοινωνικές ομάδες
Το φαινόμενο της φτώχειας δεν επηρεάζει όλους με τον ίδιο τρόπο. Ορισμένες κοινωνικές ομάδες φαίνεται πως υφίστανται δυσανάλογες επιπτώσεις.
Οι γυναίκες, οι νέοι ηλικίας 18-24 ετών, τα άτομα με χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης και οι άνεργοι είναι πιο πιθανό να αντιμετωπίζουν φτώχεια ή αποκλεισμό, σύμφωνα με τα στοιχεία του 2024.
Στην Κύπρο, για παράδειγμα, το 18,5% των γυναικών κινδυνεύουν από φτώχεια, έναντι 15,6% των ανδρών.
Το EAPN επισημαίνει πως «οι γυναίκες εξακολουθούν να επωμίζονται το βάρος της μη αμειβόμενης φροντίδας, ενώ οι νέοι δυσκολεύονται να αποκτήσουν σταθερή εργασία και στέγη, ιδιαίτερα μετά την πανδημία και τη συνεχιζόμενη κρίση του κόστους ζωής».
Εθνοτική και κοινωνική διάσταση
Στην Ιταλία, οι διαφορές ανάμεσα σε οικογένειες με Ιταλούς και αλλοδαπούς πολίτες αποτυπώνουν την εθνοτική διάσταση της φτώχειας.
Το 2023, σχεδόν το ένα τρίτο (30,4%) των οικογενειών με τουλάχιστον έναν αλλοδαπό μέλος βρισκόταν σε κίνδυνο φτώχειας, ενώ το ποσοστό αυτό περιοριζόταν σε μόλις 6,3% για οικογένειες που αποτελούνται αποκλειστικά από Ιταλούς.
Παρόμοια μοτίβα καταγράφονται και σε άλλες χώρες, επιβεβαιώνοντας ότι η κοινωνική και οικονομική ένταξη μεταναστών και εθνοτικών μειονοτήτων παραμένει ζητούμενο.
Η ανάγκη για συντονισμένες πολιτικές
Η Ευρώπη βρίσκεται μπροστά σε μια πρόκληση που δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί με αποσπασματικές ενέργειες.
Η ανάγκη για συνεκτικές και προοδευτικές κοινωνικές πολιτικές είναι πιο επιτακτική από ποτέ. Η αντιμετώπιση των ανισοτήτων, η πρόσβαση σε αξιοπρεπή εργασία και στέγαση, καθώς και η ενίσχυση των δημόσιων υπηρεσιών, αποτελούν κεντρικά ζητήματα που απαιτούν άμεση δράση σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο.
Η φτώχεια δεν είναι απλώς ένα στατιστικό μέγεθος· είναι μια καθημερινή πραγματικότητα για εκατομμύρια ανθρώπους στην Ευρώπη. Και όσο δεν αντιμετωπίζεται ριζικά, απειλεί να διαβρώσει περαιτέρω τον κοινωνικό ιστό της γηραιάς ηπείρου.
