Η πρωτευοντολόγος και ακτιβίστρια Γκούντολ αφιέρωσε τη ζωή της στην παρατήρηση και καταγραφή των χιμπατζήδων. Επί δεκαετίες, τους μελετούσε στο φυσικό τους περιβάλλον, στο Εθνικό Πάρκο του Ποταμού Gombe στην Τανζανία.
Το αποτύπωμά της θα μείνει έντονο στη συνείδηση όλων όσων ενέπνευσε και έκανε να αρχίσουν να σκέφτονται διαφορετικά τη σχέση του ανθρώπου με τη φύση και τα ζώα – κι αυτοί, είναι πραγματικά πολλοί.
Κτηνίατρος επειγόντων περιστατικών, ιδρύτρια και πρόεδρος της ΜΚΟ «Veterinary Global Aid» με έδρα το Maryland των ΗΠΑ και ιδρύτρια της Φιλοζωικής Δράσης Καρπάθου, η Δρ. Άννα Κατωγυρίτη, μιλάει στο protothema.gr για τη γυναίκα-σύμβολο, που σημάδεψε την πορεία της: τη θρυλική Τζέιν Γκούντολ– πρωτευοντολόγο, ακτιβίστρια, υπέρμαχο των δικαιωμάτων των ζώων και της φύσης.
Η προσωπική τους γνωριμία ξεκίνησε το 2013, όταν η κ. Κατωγυρίτη ήταν ακόμη φοιτήτρια κτηνιατρικής στις ΗΠΑ και εξελίχθηκε σε μια σχέση ζωής.
«Μεγάλωσα στην Κάρπαθο και η Τζέιν Γκούντολ ήταν το είδωλό μου. Με ενδιέφερε η άγρια ζωή, τα αδέσποτα ζώα της Καρπάθου. Ήθελα να αφιερωθώ σε αυτά, δεν ήξερα όμως ακριβώς ποια βήματα έπρεπε να ακολουθήσω – σπούδασα στο πανεπιστήμιο της Κρήτης Μοριακή Βιολογία, συνέχισα στην Αμερική με σπουδές Κτηνιατρικής. Δεν μπορούσα να φανταστώ ποτέ ότι θα γνώριζα από κοντά τη Τζέιν Γκούντολ», θυμάται.
Το 2013, φοιτήτρια ούσα στην Αμερική, άκουσε πως η Τζέιν Γκούντολ θα μιλούσε σε ένα πανεπιστήμιο μια ώρα μακριά. Παρότι είχε την επομένη εξετάσεις ανατομίας, δεν ήθελε να αφήσει να πάει χαμένη η ευκαιρία.
Ενημέρωσε την καθηγήτριά της σχετικά, η οποία όχι μόνο δεν δυσανασχέτησε αλλά αντιθέτως, την ενθάρρυνε: «Ξέχνα τις εξετάσεις, πήγαινε να γνωρίσεις το είδωλό σου».
Μάλιστα, πριν ξεκινήσει η νεαρή Άννα, με την παρότρυνση του συζύγου της, έγραψε ένα γράμμα στο ίνδαλμά της: «Της περιέγραφα τη διαδρομή μου από την Κάρπαθο στην Αμερική, τις δυσκολίες, τα όνειρά μου για την άγρια ζωή – είχα ήδη ταξιδέψει στην Ινδονησία για μήνες σε καταφύγιο πρωτευόντων όταν ήμουν μόλις 18 ετών», σημειώνει η ίδια.
Πράγματι, μετά την ομιλία της παρέδωσε το γράμμα κι εκείνη το έβαλε μαζί με ένα σωρό γράμματα – δεν περίμενα ποτέ ότι θα το διάβαζε», παραδέχεται.
Ωστόσο, δυο εβδομάδες αργότερα, η Δρ. Κατωγυρίτη έλαβε το μέιλ που έμελλε να αλλάξει τη ζωή της – ήταν από την ίδια την Γκούντολ. «Μου έγραψε ότι την ενέπνευσε η ιστορία μου και μου είπε πως θα ήθελε να με στείλει στο Κονγκό, στο Tchimpounga Chimpanzee Rehabilitation Center, το μεγαλύτερο τότε καταφύγιο χιμπατζήδων, στο οποίο κανείς φοιτητής δεν είχε πρόσβαση – ούτε καν επισκέπτης, παρά μόνο κάποιοι μεγάλοι δωρητές – προκειμένου τα ζώα να παραμένουν όσο το δυνατόν μακριά από την εξοικείωση με τον άνθρωπο. Χωρίς τη δική της σύσταση, δεν θα είχε γίνει ποτέ κάτι τέτοιο».
Η εμπειρία αυτή θεμελίωσε έναν δεσμό, που κράτησε μέχρι σήμερα. Η Γκούντολ στήριξε προσωπικά την πορεία της Ελληνίδας κτηνιάτρου και την ενθάρρυνε να αναπτύξει τις δικές της πρωτοβουλίες.
Σιγά σιγά, η Δρ. Κατωγυρίτη έγινε μια «σταθερή φιγούρα» στο περιβάλλον της Τζέιν Γκούντολ. «Όπου κι αν βρισκόταν, μου κρατούσαν θέση να πάω να τη δω. Το ζητούσε και η ίδια. Η ομάδα της με αγκάλιασε, γίναμε οικογένεια».
Η Τζέιν Γκούντολ στην Ελλάδα
Με στόχο να καταφέρει να φέρει την Τζέιν Γκούντολ στην Ελλάδα, η Δρ. Κατωγυρίτη καιρό πριν προετοιμαζόταν – μετέφρασε στα ελληνικά την ιστοσελίδα της Τζέιν, όπως και τα δύο βιβλία της ενώ έφερε στην Ελλάδα το εκπαιδευτικό πρόγραμμα Roots & Shoots το 2016. «Με ενδιέφερε να τη γνωρίσει ο κόσμος στην Ελλάδα, να νιώσουν ό,τι ένιωθα κι εγώ γύρω της.»
Η Τζέιν Γκούντολ ταξίδεψε στην Ελλάδα το 2016 και το 2018, με ομιλίες σε Αθήνα, Θεσσαλονίκη και Κρήτη. Ένας από τους όρους της ήταν πάντα να συναντήσει παιδιά. Και μάλιστα, όχι μόνο από ιδιωτικά αλλά και από δημόσια σχολεία, για να έχουν τις ίδιες ευκαιρίες.
«Ήθελε να περνά χρόνο με τα παιδιά, να τα ενθαρρύνει. Όταν τα συναντούσε, πάντα ερχόταν στο ύψος τους και τους μιλούσε σαν να είναι το κέντρο του κόσμου. Καθώς τους αφηγούνταν την ιστορία της ζωής της, το έκανε έτσι ώστε να ταυτίζονται: ‘Ήμουν κι εγώ παιδί, 5 χρονών. Θυμάμαι να μπαίνω στο κοτέτσι κι ήμουν τόσο περίεργη για τις κότες, τα σκουλήκια… ‘ Στο τέλος, πάντα τα ενθάρρυνε, λέγοντάς τους ‘Κι εσύ μπορείς να γίνεις επιστήμονας, να κάνεις ό,τι θέλεις, δεν υπάρχει κανένα εμπόδιο’. Όμως, όχι μόνο τα παιδιά. Είχε την ικανότητα να μας ωθεί όλους στα ύψη: ‘Έχεις προβλήματα; Πάρε το χρόνο που χρειάζεσαι κι όλα είναι εδώ και σε περιμένουν. Μην αγχώνεσαι’ μου έλεγε. Κι αυτό είναι κάτι που το κάνουν λίγοι – ήταν ένας άγγελος επί της γης».
Η προσωπικότητα της Τζέιν Γκούντολ
Η Δρ. Κατωγυρίτη περιγράφει μια γυναίκα απλή, ταπεινή, με αποφασιστικότητα.
«Το χιούμορ της ήταν πολύ έξυπνο- έβλεπε κάτι και μέσα σε δευτερόλεπτα θα έκανε ένα σχόλιο που δεν το περίμενες… ξεραινόμασταν όλοι στα γέλια», λέει.
Χωρίς ίχνος κόμπλεξ ή διάθεσης να «κάνει τη σπουδαία», η Τζέιν Γκούντολ δεν δίσταζε να μοιράζεται επαφές και να φέρνει σε επαφή ανθρώπους από διαφορετικά μέρη του κόσμου, ώστε συνδυάζοντας τις δεξιότητες και τα ταλέντα τους, να μπορέσουν να βοηθήσουν όπου υπήρχε ανάγκη.
«Σε μένα, πολλές φορές έστελνε μέιλ, για παράδειγμα, από τη Λατινική Αμερική, ‘πήγα στο κυνοκομείο τάδε, τα σκυλιά ήταν σε άθλια κατάσταση, πώς μπορείς να βοηθήσεις; Τους έδωσα το μέιλ σου, θα επικοινωνήσουν’. Το τελευταίο, ήταν από την Κεράλα, στην Ινδία – με έφερε σε επαφή με μία κοπέλα, που θέλει να ανοίξει ένα κέντρο αποκατάστασης για αδέσποτα, της είπε ‘θα μιλήσεις με την Άννα’. Στην ουσία, ήταν ο συνδετικός κρίκος. Δεν κρατούσε τίποτα για τον εαυτό της. Ο αυτοσκοπός της ήταν να βοηθήσει».
Όπως μάλιστα προσθέτει, «όσο ήσουν δίπλα της, ένιωθες μια απίστευτη ηρεμία. Στο χάος των τουρ, εκείνη κρατούσε τις ισορροπίες με την ηρεμία που εξέπεμπε. Δεν απογοητευόταν από την αδικία γύρω της. Αντίθετα, πείσμωνε κι έλεγε: ‘Τώρα είναι που πρέπει να δράσουμε. Τίποτε δεν πρέπει να μας ρίξει, γιατί τώρα μας χρειάζονται’».
Ακόμη και τα τελευταία χρόνια, παρά την προχωρημένη της ηλικία, δεν σταματούσε. «’Νιώθω εξαντλημένη αλλά ξέρω ότι δεν έχω πολύ χρόνο ακόμη, πρέπει να συνεχίσω’, μου έγραφε στα μηνύματά της», επισημαίνει η κ. Κατωγυρίτη, υπογραμμίζοντας πως ο σκοπός της ήταν να δώσει ελπίδα, ειδικά στους νέους.
Μικρές στιγμές, μεγάλες αναμνήσεις
Η Δρ. Κατωγυρίτη μοιράζεται με το protothema.gr ορισμένα χαρακτηριστικά στιγμιότυπα: «Μετά από κάθε διάλεξη, έπινε ένα-δυο δάχτυλα ουίσκι για να ηρεμήσει. Ανυπομονούσαμε ποιον θα καλέσει κοντά της – δεν γινόταν να πάμε όλοι, χρειαζόταν ησυχία. Καθόμασταν γύρω της και την ακούγαμε να λέει ιστορίες, χωρίς ίχνος διδακτισμού. Ήθελε να δίνει τις γνώσεις της – είχε και απίστευτη μνήμη! Εγώ, στο πάτωμα, σαν παιδί πέντε χρονών. Είχε έναν τρόπο να σε μαγνητίζει, αληθινό ταλέντο», θυμάται.
Σταθερή ήταν, επίσης, η συνήθειά της να στέλνει κάθε Δεκέμβριο προσωπικό γράμμα σε φίλους και συνεργάτες.
«Μοιραζόταν σκέψεις για τη χρονιά που πέρασε, για τη χρονιά που έρχεται. Σχολίαζε θέματα για το περιβάλλον, για την πολιτική. Και πάντα, τις συνόδευε με μια δική της φωτογραφία να κάνει πρόποση με κρασί. Ήταν ένας τρόπος να μας κρατάει όλους κοντά της», αναφέρει η κτηνίατρος.
Εκείνο, που ξεχωρίζει η ίδια, ήταν το 2018, όταν η Τζέιν Γκούντολ θα έκανε παρουσίαση στην Αθήνα.
«Η γιαγιά μου στην Κάρπαθο ήταν άρρωστη κι εγώ δεν θα προλάβαινα να πάω να τη δω, λόγω πολύ περιορισμένου χρόνου με το τουρ. Ήρθε, λοιπόν, εκείνη, επειδή ήθελε να γνωρίσει από κοντά και την Τζέιν Γκούντολ και να δει τί είναι επιτέλους αυτό που κάνω κοντά της τόσο καιρό και με κρατά διαρκώς απασχολημένη. Μαζί ήρθαν και οι γονείς μου. Κάθισαν στην πρώτη σειρά. Η γιαγιά μου άκουσε με προσοχή την Τζέιν να μιλά – φορούσε τα ακουστικά για τη μετάφραση. Τελειώνοντας, γεμάτη συγκίνηση, μου λέει: ‘Τώρα, παιδί μου, κατάλαβα τι κάνεις τόσα χρόνια και σ’ ευχαριστώ’. Την ευχή της, τη χρωστώ στη Τζέιν. Μάλιστα, ήρθε κι εκείνη κοντά κι αφού βγάλαμε φωτογραφία όλοι μαζί, της είπε: «Εγώ είμαι η δεύτερη γιαγιά της Άννας’. Είναι μία στιγμή που δεν θα ξεχάσω ποτέ!».
Ο Μπακάρι Κουκκούλης, γιος του Σαμιώτη Κώστα Κουκούλη, ο οποίος ανήκει στην ελληνική κοινότητα της Τανζανίας, μιλά στο protothema.gr για την εμπειρία του από τη συναναστροφή με την «Δρ. Τζέιν», όπως την αποκαλεί.
«Είμαι ο Μπακάρι Κουκκούλης από το χωριό Σααντάνι, στην Τανζανία, που βρίσκεται μέσα στο ομώνυμο εθνικό πάρκο (Saadani National Park), στα νοτιοδυτικά της παράκτιας περιοχής της χώρας. Είχα το προνόμιο να γνωρίσω την δρα Jane, λόγω του πατέρα μου, Κώστα. Ήταν η μέντοράς του και τους συνέδεε βαθιά φιλία», αρχίζει να λέει ο ίδιος, που σήμερα διευθύνει το Miseni Retreat, ένα αμιγώς οικολογικό θέρετρο στην ανατολική Αφρική, το οποίο γειτνιάζει με το δρυμό Ζαρανίνγκε.
Όπως σημειώνει ο ίδιος, «η Δρ. Τζέιν ήταν ένας άνθρωπος απλός κι ευγενικός. Μία γυναίκα πραγματικά σοφή, που ασκούσε ιδιαίτερη γοητεία και λειτουργούσε ως έμπνευση για τους γύρω της. Προσωπικά, είχα και πρόσφατα την ευλογία να περάσω μαζί της μερικές υπέροχες ημέρες όταν είχε έρθει για να γιορτάσει τα 91α της γενέθλια. Μας επισκεπτόταν τακτικά στο πλαίσιο της υποστηρικτικής της δράσης για τη φύση και την αποστολή της ΜΚΟ, Saving Africa’s Nature – της περιβαλλοντικής οργάνωσης που έχουμε ιδρύσει εδώ, στην Τανζανία».
Η οργάνωση έχει ως σκοπό να υποστηρίξει την οικονομική ανάπτυξη των τοπικών κοινοτήτων και να προαγάγει τη διατήρηση των γειτονικών δασών, Ζαρανίνγκε και Γκονγκό. Ειδικότερα, το Miseni Retreat, στο οποίο η Δρ. Γκούντολ δεν παρέλειπε να τιμά με την παρουσία της κάθε φορά που βρισκόταν στην Τανζανία, υποστηρίζει τα πρότζεκτ της Sana – Saving Africa’s Nature.
«Την τελευταία φορά που περπατούσαμε εδώ παρέα», θυμάται ο Μπακάρι, «της υπενθύμιζα διαρκώς να προσέχει που πατάει. Με κοίταξε με το αφοπλιστικά ήρεμο χαμόγελό της και μου λέει χαριτολογώντας ‘δεν είμαι τυφλή! Είσαι ‘χειρότερος’ από τον πατέρα σου… κι οι δύο, μου λέτε συνεχώς να προσέχω μην πέσω όταν περπατάω’ – δεν το είπε όμως ενοχλημένη, το είπε με ζεστασιά και γέλιο, εκτιμώντας πως θέλαμε να την προσέχουμε».
Ο Bakari τονίζει ότι η Δρ. Γκούντολ «δεν ήταν διόλου αιθεροβάμων! Η ανθρώπινη προσέγγισή της όπως και το ‘προσγειωμένο’ πνεύμα της, κοντά δηλαδή στην κοινή λογική και την καθημερινή πραγματικότητα, μας έδινε ελπίδα» και καταλήγει: «Η απώλειά της θεωρώ ότι αποτελεί μία τεράστια απώλεια για την ανθρωπότητα. Και παρά τα 91 της χρόνια, δεν σταματούσε να βρίσκεται σε μία διαρκή κίνηση, να εμπνέει, να βοηθά και να μεταδίδει στον κόσμο τις γνώσεις της για την διατήρηση του φυσικού περιβάλλοντος».
Ποια ήταν η Τζέιν Γκούντολ
Με μία μητέρα, που αντί να την περιορίζει, την παρότρυνε να ανοίξει τα φτερά της και να ζήσει τα όνειρά της, η γεννημένη το 1934 Τζέιν Γκούντολ αντί να γίνει μία «καλή σύζυγος και νοικοκυρά», όπως πρόσταζε η εποχή της, ανταποκρίθηκε στην πρόσκληση μίας φίλης της να επισκεφθεί την Κένυα σε ηλικία μόλις 26 ετών, τον Ιούλιο του 1960, αφού προηγουμένως εργάστηκε σκληρά ως σερβιτόρα για να εξοικονομήσει τα χρήματα του εισιτηρίου της.
Φτάνοντας στην Αφρική, γνωρίζει τον αρχαιολόγο δρα Λίκι, στο πλευρό του οποίου εργάστηκε ως βοηθός. Εκείνος, διακρίνοντας όχι μόνο την εργατικότητά της αλλά και τη βαθιά αγάπη της για τη φύση και τα ζώα, της πρότεινε να ασχοληθεί με τη μελέτη των χιμπατζήδων στο Εθνικό Πάρκο Γκόμπε της Τανζανίας.
Μέσα από την πολυετή της παρατήρηση στους πληθυσμούς των χιμπατζήδων, η Τζέιν Γκούντολ ανέδειξε πόσα κοινά είχαν με τον άνθρωπο, αλλάζοντας άρδην τη ματιά του κόσμου προς τα ζώα αυτά – η γνώση χειρισμού εργαλείων, τα συναισθήματα… όλα ήταν ένα μοναδικό μάθημα για το δυτικό κόσμο.
Το έργο της δεν περιορίστηκε όμως εκεί. Δούλεψε άοκνα για την βελτίωση των συνθηκών ζωής των ντόπιων, ταξίδεψε σε όλο τον κόσμο για να διαδώσει τις γνώσεις της. Το 1991 ξεκίνησε το εκπαιδευτικό πρόγραμμα Roots & Shoots, μέσα από το οποίο οι ίδιοι οι άνθρωποι όχι μόνο θα εντόπιζαν τα προβλήματα σχετικά με τις κοινότητες, τη φύση και τα ζώα αλλά και θα ανελάμβαναν δράση προκειμένου αυτά να επιλυθούν. Οι αξίες του εθελοντισμού, της αγνής προσφοράς, της συνεργασίας αλλά και της αποτελεσματικής παρέμβασης στη ‘ρίζα’ του προβλήματος, ήταν οι βασικοί άξονες της ζωής της. «Αν δεν έχεις την ελπίδα ότι η πράξη σου θα κάνει τη διαφορά, γιατί να μπεις στον κόπο να κάνεις ο,τιδήποτε; Απλώς…γίνεσαι ζόμπι», έλεγε.
Ίσως εκείνο που τελικά έκανε τη διαφορά με τη Τζέιν Γκούντολ, ήταν κάτι που γράφτηκε στο διαδίκτυο με αφορμή το θάνατό της: «Αυτή η γυναίκα ήξερε πως για να βοηθήσει τα ζώα, έπρεπε να κάνει φίλο τον άνθρωπο. Καμία σύγκρουση, κανένας πόλεμος, μόνο συμμαχίες».
